Alphen in de Tweede Wereldoorlog
Op 10 mei 1940 vielen de Duitsers Nederland binnen. In Alphen hoorde en zag men overtrekkende vliegtuigen en bij de Kiek kwamen bommen neer. De dagen erna ook op Boshoven met als gevolg schade en een gewonde.
Nederland en ook veel Alphenaren waren eerder gemobiliseerd. In Alphen was een kleine militaire bezetting en er stond een wacht in het dorp. De luchtwacht had een uitkijkpost op de fabriek van Vaarten. Tevens werden verschillende versperringen aangelegd.
Al snel kwamen langs ons dorp terugtrekkende soldaten van de Peelstelling richting Bergen op Zoom. Pinksterzondag 12 mei kwamen de Fransen via Boshoven naar het dorp om stelling te nemen. In de avond was er voor het eerst een confrontatie met Duitse verkenners en in de nacht met een Duitse tank. In de morgen trokken de Duitsers Alphen binnen, maar de Fransen hadden hun stelling reeds opgebroken. De dagen erna werden versperringen opgeruimd en verbleven Duitse manschappen in scholen en burgers. In café A.J. van Gorp (den Brouwer) richten de Duitsers hun administratie in.
Beperkte schade in Alphen zelf, maar helaas vielen er elders vijf Alphense slachtoffers te betreuren terwijl ze betrokken waren bij de verdediging van ons land. Andere manschappen werden met de oorlogslinie meegevoerd en/of brachten tijd door in Duitse gevangenschap.
De maanden erna was het een komen en gaan van Duitse troepen. De nabijheid van het militair vliegveld tussen Gilze en Rijen zorgde dat Alphense boeren met paard en kar verschillende werkzaamheden moesten verrichten. Niet alleen voor uitbreiding van de militaire basis, maar ook het bij het gevaarlijk dichten van kraters door luchtbombardementen. De Duitsers legde op de Kiek het schijnvliegveld Kameroen aan. Het grondgebied van Alphen was dan ook meermaals het (onterecht) doelwit, maar vooral Riel (Brakel) was te betreuren met verschillende doden. Op het grondgebied van de gemeente storten ook verschillende vliegtuigen neer.
De bezetters kwamen met verschillende beperkingen, zoals allerlei koopwaren op de bon en werkvordering, waartegen ook in Alphen verzet werd gepleegd. Vooral in de laatste twee jaren van de bezetting hadden veel onderduikers bij de boeren in Alphen een veilig onderdak gevonden, op een gegeven moment zelfs zo’n 200 tal! Pastoor Binck speelde een belangrijke rol in de organisatie. Tevens werden meer dan 50 gezinnen uit Gilze in Alphen ondergebracht, omdat in Gilze door de voortdurende bombardementen de toestand onhoudbaar werd.
In september 1944 was de bevrijding aanstaand en de Duitsers werden agressiever in het opeisen van goederen en vergeldingen. Een verschrikkelijk voorbeeld is het fusilleren van drie mannen bij de Chaamseweg, van wie wonder boven wonder een slachtoffer van onder zijn eigen grafzand uit kon kruipen. In 2013 is een monument onthuld dat aan deze gebeurtenis herinnert.
Eerder, in de nacht van 2 op 3 oktober, kreeg Alphen al flink wat beschietingen te verwerken. Op 3 oktober werd Baarle al bevrijd door de Polen. Daar stokte de voortgang. Op 5 oktober kwamen de Poolse bevrijders via Terover Alphen binnen. Daar en op de Boslust werden veel boerderijen verwoest. Ook werd op 5 oktober Alphen dorp bereikt via Boshoven. Echter de Duitsers hadden zich ingegraven bij het Zand, terwijl Alphen als vooruitgeschoven wig in de frontlinie lag. Zo bleef Alphen tot 27 oktober in de vuurlinie liggen. De geallieerden besloten tot evacuatie van de Alphense bevolking richting Baarle, Turnhout en Tielen waar ze gastvrij werden opgevangen. Bij terugkomst op 29 oktober vonden ze een sterk geplunderd en gehavend Alphen. Veel schade, waaronder de kerk waar de torenspits op was gevallen. Maar nog veel erger, wederom waren dodelijke slachtoffers te betreuren.
Na de bevrijding vielen er nog enkele vliegende bommen, vooral die van 1 februari 1945 bracht veel schade in het dorp en verwondingen aan zo’n 40 personen. Ook vielen er nog slachtoffers te betreuren door achtergebleven munitie. Van onze Poolse bevrijders zijn maar liefst 29 helden gesneuveld in onze gemeente. In de noordoosthoek van het oude kerkhof ligt het ereveld met oorlogsgraven. Hier liggen 18 Polen en 6 Alphenaren begraven. Jaarlijks wordt hier de dodenherdenking gehouden op de eerste vrijdag na de 10e mei. In 1941 al de eerste, georganiseerd door pastoor Binck voor de Alphense gesneuvelden. Pastoor Binck vond hier ook zijn laatste rustplaats. Het oorlogsmonument is op zijn beurt te vinden tegenover de kerktoren op het Pastoor Binckplein…
Bronnen/Meer lezen:
- De Runstoof jaargang 17 nr 2/3 (1994) Leesbrief over de Tweede wereldoorlog; jaargang 27.3 (2004) Themanummer Alphen 60 jaar bevrijd; jaargang 42.1 (2019) oorlogsverhalen en ook andere verschillende getuigenissen in boekwerken, uitgegeven door Heemkundekring Carel de Roy (in streekmuseum, Brabantcollectie)
- Erens, M.A. (WO2, uitgave 1978) Alphen in de baronie van Breda deel V, zie ook herpublicatie in Geerts, Karel, (2021) Alphen in de Tweede Wereldoorlog: 1940-1945
- Gils, Jan van en Karel Geerts (2019), Oorlogsslachtoffers Alphen en Riel, Tweede Wereldoorlog 1940-1945, uitgave Heemkundekring Carel de Roy
- Buitkamp, dr J (1984) Oorlog en bevrijding in woord en beeld Merksplas-Baarle-Alphen en Gilze