De trots van Alphen, het hoogste gebouw van bijna 65 meter, vanaf zowat elk punt in Alphen goed te zien. En ook van oorsprong het oudste. De kerktoren. Begonnen met de bouw zeker voor 1528 en waarschijnlijk voltooid in 1559. Belangrijk voorbeeld van de Kempische gotiek, opgetrokken uit baksteen en natuursteen, bestaande uit drie geledingen en oorspronkelijk bekroond door een van vier- tot achtkant ingesnoerde spits.
De toren werd gebouwd in één van de meest dramatische episodes van de Alphense geschiedenis. In juli 1542 verwoestte de Gelderse legerbende van Maarten van Rossum 27 huizen en haardsteden in Alphen op zijn weg naar Antwerpen. Het merendeel stond in het centrum van Alphen en de houten klokkenstoel die naast de toren in aanbouw stond werd ook verwoest. Een klok gegoten in 1540 overleefde dit, maar is door de Duitse klokkenroof in de Tweede Wereldoorlog uit Alphen geraakt. Deze is momenteel in het klokkenmuseum in Asten te vinden waarop staat “Ian vanden Ghein heft mi ghegoten int jaer MCCCCXL.”
De toren werd gebouwd bij een kerkje dat er al eeuwen stond en toen ook waarschijnlijk vernieuwd werd. De parochie en kerk worden in 1175 genoemd wanneer de abdij van Echternach van deze afstand doet ten gunste van de abdij van Tongerlo. Bij opgravingen in 1953 zijn gedeelten gevonden van de 14e eeuwse kerk. Er werden zeer beperkt nog oudere restanten gevonden, zoals een laag tufstenen en houtskool, welke eventueel op een houten kerk zou kunnen wijzen. Maar te weinig om conclusie te kunnen trekken. Bij de bouw van de kerk in 1910 was dan ook als voorwaarde gesteld dat alle muurwerk en funderingen moesten worden verwijderd.
In de loop der jaren zijn er verschillende theorieën over een alternatieve locatie van de kerk voor 1300 verschenen, hoewel allen zonder archeologische of bronbeargumentering. De meeste aanwijzingen van de locatie van de oudste kerk, mogelijk tot wel terug in de tijd van de kerstening, duiden toch op het huidig centrum van Alphen. Naast toponiemen (hofstad, kerkakkers), liggen ook de oudste cijnsvermeldingen aan de abdij van Echternach op percelen direct ten westen van de kerk. Aannemelijke ontginningstheorieën van de buurtschappen en geen enkele andere verwijzingen aldaar maken ander locaties minder logisch. Bovendien is er via archeologisch onderzoek een continue bewoningsspoor te vinden: van het Merovingische grafveld tot en met bekroning van de vondst in 2011 van Merovingische/ vroeg Karolingische bewoningssporen zowat naast de kerk. Voor de duidelijkheid deze zijn van rond het jaar 650-750: een vondst die hier bewoning bevestigt ten tijde van de schenkingsakte van 709 van Alfheim aan Willibrordus….
We springen in de tijd en vernemen dat bij de inname van de kerk door een predikant in 1648 er burgerlijk protest was: een vrouw gooide met slijk naar de predikant. Maar de Alphenaren hadden geen keuze: ze moesten elders gaan kerken. Eerst net over de grens in Baarle en later in de grote schuur van Carel de Roy (aan de Kerkstraat, nu Raadhuisstraat). In 1751 wordt de kerk gerestaureerd. Pas in 1820, 22 jaar na die van Riel, kregen de katholieken hun verwaarloosde kerk terug. De kerk van 1910 verving deze kerk uit de 16e eeuws. Deze was in neogotische stijl ontworpen door Joseph Cuypers en Jan Stuyt. De toren kreeg neogotische hoekpinakels. De toren en kerk raakten zwaar beschadigd bij de bevrijding in oktober 1944 en de val van een vliegende bom (V1) op het kerkhof op 1 februari 1945. In 1955 werd de kerk van 1910 vervangen door een kruiskerk in traditionalistische stijl volgens architectuur vader en zoon Valk. De toren is gerestaureerd in 1966-1968 en 2002. Bij deze laatste restauratie is opnieuw een uurwerk geplaatst.
In de kerk zijn gebrandschilderde ramen, in de zijbeuk tonen die 14 kerktorens uit de omgeving. Veel van het interieur: de altaren, preekstoel, doopvont en beelden komen uit de kerk van 1910. Natuurlijk staat op het priesterkoor een beeld van de heilige Willibrordus. Ook buiten, boven de ingang, is een Willibordusbeeldje te zien, van terra cotta, geschonken door priester Stephanus van Tilburg in 1938. Rechts vind u overblijfselen van vier eeuw oude grafstenen, die helaas als veredelde stoeptegels dienst doen. Aan het koor staan twee kruisjes als herdenking van de ouders van Mgr. Baeten, de bisschop van Breda en geboren te Alphen.
De pastorie staat ten zuiden van de kerk. Hier gebouwd in 1839 met restmateriaal van de vorige pastorie, die was gelegen paar kilometer zuidelijker op de huidige Boslust. Sindsdien regelmatig verbouwd. In de tuin het heilig hartbeeld, geplaatst in 1928 oorspronkelijk op het pleintje bij het koor. Een oude lindeboom en de dorpspomp moesten er voor wijken. Na de Tweede Wereldoorlog is het beeld verplaatst naar de zijkant aan de Heuvelstraat, maar nu dus in de pastorietuin.
De achtertuin van de pastorie grenst aan het klooster. De laatste zusters zijn hier al vertrokken rond 1991. Via de parochie en gemeente kwam het aan particulieren en na verbouwing is er nu café restaurant Kloostertuin van Alphen te vinden. Het klooster had trouwens ook oorlogsschade en werd 90 graden gedraaid teruggebouwd. Ruim 150 jaar geleden, in 1863 kwam door toedoen van pastoor de Wilde een scheiding tussen het onderwijs van jongens en meisjes. De zusters Franciscanessen van Dongen werden aangetrokken voor de meisjesschool. In januari 1864 werd de school geopend in de Heuvelstraat. De school werd langzamerhand te klein en in 1921 werd een groot gebouw in gebruik genomen. In 1965 kwam daarbij een apart gebouw voor de huishoudschool en in 1966 gingen de kleuters naar een nieuw gebouw in de Molenwijk. Vanaf 1970 waren jongens toch welkom. Nadat in 1980 een fusie plaatsvond met de Norbertusschool (de oude jongensschool) werd die locatie gekozen voor uitbreiding. De drie lagere klassen kregen nog les aan de Heuvelstraat, maar uiteindelijk was het gebouw niet meer nodig en werd in 1988 besloten tot afbraak, wat enkele jaren later ook is gebeurd. Leerlingen zullen zich het statige gebouw met de hardstenen trappen herinneren. Nu zijn er enkele huizen op de rooilijn van het gemeenschapshuis gebouwd en noordelijk werd er ruimte gemaakt voor het pastoor Binckplein. Daar heeft nog tot 2020 een kiosk op gestaan, maar wordt nu vooral gebruikt als parkeerterrein.
Na de Tweede Wereldoorlog werd een noodkerk gebouwd tussen de genoemde school en klooster. Tijdelijk werd er onderdak gevonden in het magazijn bij familie de Jong in de Stationstraat. De noodkerk kwam hier gereed in 1946 en heeft dienst gedaan tot 1955. Sindsdien heeft het verschillende verbouwingen en functies gehad, maar is nu reeds jaren het cultuurcentrum Den Heuvel.
